Da frasche önj e SSW

Dåt nasjonååle strääwen foon da frasche önj Nordfraschlönj koon tobeeg tu et 19. iirhunert eefterwised wårde. Da besträäwinge koon hum urs ai ma da foon da weestfrasche ferglike.

Önj da 1920er iirnge föngen da frasche önj ja politiisch intumische. Di följksfloose diiljt ham jütids ap önj da wat jam seelew as en tjüsche ståm än da wat jam as en nasjonååle manerhäid önj Tjüschlönj siie. Da „tjüsche frasche“ såchen ja seelew as tjüsche ma regjonåål identitäät, mans da nasjonååle frasche aw grün foon äin sprääke än kultuur ja seelew as en äin följk ferstiinj heewe. Dåt strääwen foon da nasjonååle frasche as foon e tjüsche stoot bekeemped wörden.

Uner de noome „Friesisch-Schleswigscher Verein“, deereefter „Foriining for nationale Frasche (diling: Friisk Foriining) as 1923 en feriining for e sprääke än kultuur foon da nasjonååle frasche grünläid wörden. De feriin strääwet derfor dåt e frasche sprääke bewåårt än ütbäget wård.

Da nasjonååle frasche heewe ja tu da woole önj e Weimarer Republik ma en äin "Liste Friesland" apstalt. Regjonåål heet jü liste uk en tid lung ma e dånsche manerhäid tuhuupeårbed än en geminsoom liste apstalt. De formoon foon e frasch-slaswiksche feriin, Johannes Oldsen, wörd aw e Liste Friesland 1925 önj de krisdäi foon Söödtuner kiiset, weer he bit 1933 blaft. He wus de iinjsiste wat 1933 iinj jü „Gleichschaltung“ strääwet heet, derma di krisdäi san influs behålt.

Jü Liste Friesland stalt iinje foon da twuntier än önjfång foon da dördier iirnge uk bai da woole for e riksdäi ap. Da mouten en liste tohuupe ma oudere nasjonååle manhäide önj Tjüschlönj. Da frasche heewe urs ai nooge stime föngen am önj e riksdäi rinkiiset tü wårde.

Friisk Foriining heet eefter 1945 mör ma e dånsche manerhäid tohuupe årbet. 1948 heewe da dånsche än frasche tohuupe di Söödschlaswiksche Wäälerferbånd (SSW) grünlait, am da poliitsche inträse gemiinsoom tu ferträse. Eefter 1945 strääweten da nasjonååle frasche bai schörem derfor dåt Söödschlaswik wider en diilj foon Dånsch ward. Dåt däien da ai am seelew dånsch tu wården, urs ordåt da toochten, dåt jü frasch kultuur önj e dånsch demokratii beeder aphööwen wus. Hum heet urs gau mårkt, dåt jü gräns ha ai mör feranerd än dåt derma da frasche en manerhäid önj Tjüschlönj bliwe.

Da nasjonååle frasche treese in for da sååge foon e hiimstoun än strääwe derfoor politiisch. Dåt stö önj e fordergrün önj dåt tuhuupeårben ma e SSW. Önj da jarste iirtiinde eefter 1945 leeten fäärende ferträäser foon da nasjonååle frasche oueremätje gruten wjard aw e inträse foon e hiimstoun än heewe derma jü politiisch ruchting foon e SSW bestimt. Dåt jarste loonsstjör foon e SSW wus tu huulwense ma frasche beseet: Johannes Oldsen, Carsten Boysen än Berthold Bahnsen. 

Ön da iirtinde dereefter spalten for ålem jü önjerkåning foon e frasch manerhäid, dåt ütbägen foon e frasche sprääkeunerracht önj bjarnetüne än schoule än jü stipe ma giilj en wichti rul for e SSW.

1988 as en greemium for da frasche grünläit wörden, wat en diräkten tugung tu da orgaane heet, wat önj e loondäi besluse dråwe kön. Sunt 2004 sääkert dåt Friisk-gesäts, foon e SSW, da ruchte foon da frasche önj e öfentlike rüm än söriet derfoor, dåt hum ham im tu dåt frasche bekåne koon. Bütedåt jeeft et sunt 2005 önj e bundesdäi en kontaktütschus for da frasche. Tutids as Lars Harms as frasche ån foon tweer ferträäsere foon e SSW önj e slaswik-holstiinsche loondäi.

Suusefertiiknis: 

Kühl, Jørgen & Klatt, Martin (1999): SSW – Minderheiten- und Regionalpartei in Schleswig-Holstein, Flensburg, S. 36f

Steensen, Thomas (1986): Die friesische Bewegung in Nordfriesland im 19. und 20. Jahrhundert, Neumünster

Kööp, Karl-Peter (1992): Quellen und Materialien zur nordfriesischen Geschichte, Bräist/Bredstedt 

Hüüsesid foon e Friisk Foriining: www.friiske.de